Lezing Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde “Triangulum” in Eefde

Eefde – Op donderdag 12 maart 2020 organiseert de Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde “Triangulum” een lezing met als onderwerp:
“Leven na de Dood van Sterren”
Witte Dwergen, Zwarte gaten en Neutronensterren
Prof. dr. E.P.J. van den Heuvel
Vrije Universiteit Brussel / Universiteit van Amsterdam

Locatie: “Het Hart”, Jolinkweg 2, Eefde
Aanvang: 19:30 Leden van Triangulum en jongeren tot 25 jaar hebben gratis toegang. Ook leden van Thales, Astra Alteria en KNVWS-Arnhem hebben gratis toegang. Alsmede deelnemers aan de Triangulum/VSB-cursussen gedurende een half jaar na aanvang van de cursus. De entree voor overige gasten bedraagt € 5,= per persoon.

Introductie
Daar Zon en sterren hun eigen materiaal (voornamelijk waterstof) als – nucleaire – brandstof gebruiken, is hun levensduur eindig. Voor sterren met relatief kleine massa zoals onze Zon, is de levensduur heel lang: 10 miljard jaar of langer. De Zon is nog niet eens halverwege deze tijd.
Zware sterren leven veel korter. Een ster die 30 maal zoveel massa heeft als de Zon, straalt per seconde 100 000 maal zoveel energie (licht en warmte) uit als de Zon, en zo’n ster is al na 5 miljoen jaar opgebrand: hij leeft 2000 maal korter dan de Zon.
Wat gebeurt er met een ster als hij is opgebrand? De laatste 50 jaar zijn we hierover veel te weten gekomen. We weten nu dat sterren tot ongeveer 8 maal zo zwaar als de Zon een uitgebrande pit achterlaten, een zogenaamde “witte dwerg”: een ster niet groter in middellijn dan de Aarde, maar met een massa van tussen 0.5 en 1.4 keer de massa van de Zon (honderdduizenden malen de massa van de Aarde). De rest van de ster is in het stadium van “Rode reus” zachtjes de ruimte in geblazen.
In sterren zwaarder dan 8 maal de Zon is de uitgebrande kern van de ster te zwaar om een witte dwerg te vormen. Hij stort in tot een onvoorstelbaar dicht object: een neutronenster of een zwart gat. Een neutronenster met 1.5 maal de massa van de Zon (450 000 maal de massa van de Aarde) heeft een middellijn van slechts 20 km. Bij deze instorting komt zoveel zwaartekrachts-energie vrij dat de rest van de ster met een snelheid van 10 000 km/s de ruimte wordt in geslingerd: we nemen die explosie waar als een Supernova: een ster die tijdelijk even helder is als een heel Melkwegstelsel.
We kennen nu in ons Melkwegstelsel bijna 3000 van deze neutronensterren. We nemen ze waar als “radio-pulsars”: radiobronnen aan de hemel die zeer regelmatige pulsen radiogolven uitzenden. In sterren die meer dan 20 keer zo zwaar zijn als de Zon is de uitgebrande kern te zwaar om als neutronenster achter te blijven: die kern stort volledig in en vormt een “zwart gat”.
We kennen in ons Melkwegstelsel nu enkele tientallen van zulke zwarte gaten, in dubbelsterren waarbij de andere ster een gewone ster is. In de lezing wordt uitgelegd hoe we deze zwarte gaten herkennen, en ook hoe onlangs zwaartekrachtsgolven ontdekt zijn, veroorzaakt door het samensmelten van dubbelsterren die uit twee zwarte gaten of twee neutronensterren bestaan.
Voor de ontdekking van de zwaartekrachtsgolven werd in 2017 de Nobelprijs Natuurkunde toegekend.
Over de spreker:
Edward P.J. van den Heuvel (1940) studeerde sterrenkunde te Utrecht, waar hij in 1968 promoveerde. Hij is emeritus hoogleraar sterrenkunde van de Vrije Universiteit Brussel en de Universiteit van Amsterdam, waar hij sinds 1974 werkzaam is. Zijn onderzoeksterrein betreft de late evolutiestadia van sterren, in het bijzonder neutronensterren en zwarte gaten in dubbelsterren.
In 1995 ontving hij de Spinozaprijs, in 2002 de Descartesprijs van de Europese Commissie en in 2019 de Viktor Ambarsumian International Science Prize van de Armeense regering. Hij is onder meer lid van KNAW (1982), Honorary Fellow van de Indian Academy of Sciences en de Royal Astronomical Society, London. Hij was medeoprichter van het Artis Planetarium en was gedurende 12 jaar lid van het Artis Bestuur. Van 2003-2011: voorzitter van het bestuur van Stichting Museum Sterrenwacht „Sonnenborgh“ te Utrecht.
Voor actuele informatie zie de website van de vereniging www.triangulum.nl

WSV Triangulum is een vereniging zonder commercieel oogmerk, die zich bezighoudt met het verbreiden van kennis over weer- en sterrenkunde in populairwetenschappelijke zin en dat doet o.m. door het organiseren van voordrachten, werkgroepen en excursies. Zij is actief in het gebied van de stedendriehoek Apeldoorn, Deventer en Zutphen.